حمل و نقل ترکیبی چیست؟ بررسی کاربردها، مزایا و معایب

حمل و نقل ترکیبی به روشی گفته می شود که در آن کالا برای رسیدن به مقصد نهایی، با بیش از یک شیوه حمل مانند حمل دریایی، زمینی یا ریلی جابجا می گردد.

این روش به طور کلی شامل استفاده همزمان از کشتی، قطار، کامیون و یا هواپیما برای حمل و نقل بار از یک مبدأ به یک مقصد مشخص است.

روش حمل ترکیبی برای مسیرهایی به کار می رود که امکان حمل مستقیم ممکن نبوده یا انجام آن از نظر زمان و هزینه مقرون به صرفه نباشد.

بسیاری از تجار ایرانی در مسیرهای بین المللی به ویژه در تجارت با ترکیه، چین و اروپا از حمل ترکیبی استفاده می کنند تا بتوانند محدودیت های بندری و مرزی را مدیریت نمایند.

لازم به ذکر است که اگر مسیر و شرکت حمل به درستی انتخاب شود، استفاده از روش حمل و نقل ترکیبی باعث کاهش هزینه ها، افزایش سرعت تحویل و کنترل بهتر ریسک های لجستیکی خواهد شد.

در ادامه بیشتر راجع به روش حمل و نقل ترکیبی توضیح می دهیم و به بررسی کاربردها، مزایا و معایب آن خواهیم پرداخت.

تاریخچه حمل و نقل ترکیبی

ایده شکل گیری روش حمل و نقل ترکیبی به شکل امروزی به دهه ۱۹۵۰ میلادی در ایالات متحده آمریکا برمی گردد. در سال ۱۹۵۶ مالکوم مک لین با معرفی کانتینر استاندارد، تحول بزرگی در جابجایی کالا ایجاد کرد و برای اولین بار امکان انتقال یک محموله با کشتی، کامیون و قطار بدون تخلیه مجدد فراهم شد.

این روش در دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ به سرعت در اروپا و بنادر بین المللی گسترش یافت. سپس در سال ۱۹۸۰ با تدوین کنوانسیون حمل و نقل چند وجهی در ژنو، چارچوب حقوقی این نوع حمل تقویت شد. از آن زمان تا به امروز حمل و نقل ترکیبی به یکی از پایه های اصلی تجارت جهانی تبدیل شده است.

کاربردهای حمل و نقل ترکیبی

حمل و نقل ترکیبی در شرایطی مورد استفاده قرار می گیرد که مسیر حمل ساده و مستقیم نبوده و یا یک روش حمل به تنهایی پاسخگوی نیاز تاجر از نظر زمان، هزینه یا دسترسی نباشد. این شیوه بیشتر در تجارت بین المللی به کار می رود؛ یعنی دقیقا همان جایی که محدودیت های جغرافیایی، بندری، مرزی یا زیرساختی وجود دارد.

به طور کلی روش حمل ترکیبی کاربردهای متعددی دارد که مهم ترین آنها شامل موارد زیر می شود:

مزایای روش حمل و نقل ترکیبی

استفاده از حمل و نقل ترکیبی برای جابجایی محموله های تجاری مزیت های متعددی را به همراه دارد و وجود همین مزیت ها باعث شده که تجار و بازرگانان در شرایط خاص و ویژه از مزایای این روش بهره مند شوند. این مزیت ها به طور کلی عبارتند از:

معایب روش حمل و نقل ترکیبی

روش حمل و نقل ترکیبی در کنار مزایای متعددش از معایبی نیز برخوردار می باشد. مهم ترین این معایب و چالش ها به طور کلی عبارت است از:

عوامل موثر در هزینه حمل و نقل ترکیبی

حمل‌ و نقل ترکیبی به‌ سبب استفاده هم‌ زمان از چند شیوه جابجایی، ساختار هزینه‌ ای پیچیده‌ تری نسبت به حمل یکسره دارد. هزینه نهایی این نوع حمل تحت تأثیر مجموعه‌ ای از عوامل فنی، زیرساختی و عملیاتی می باشد که هر کدام می‌ توانند به‌ صورت مستقیم یا غیرمستقیم بر قیمت تمام‌ شده اثر بگذارند.

به طور کلی عواملی که بر هزینه حمل و نقل ترکیبی تاثیرگذار هستند عبارتند از:

• نوع و ماهیت کالا
• فاصله مبدأ تا مقصد
• ترکیب شیوه‌ های حمل (دریایی، ریلی، جاده‌ ای)
• هزینه‌ های بارگیری، تخلیه و انتقال بین مدها
• زیرساخت و ظرفیت بنادر و پایانه‌ ها
• زمان حمل و محدودیت‌ های زمانی
• تعرفه‌ ها، عوارض و هزینه‌ های گمرکی
• شرایط بازار، سوخت و نوسانات ارزی

تفاوت حمل و نقل ترکیبی و حمل و نقل چند وجهی

حمل و نقل ترکیبی و حمل و نقل چند وجهی هر دو بر استفاده از بیش از یک شیوه حمل و نقل برای جابجایی کالا متکی هستند اما تفاوت اصلی آنها در ساختار حقوقی، مسئولیت ها و نحوه مدیریت قراردادهاست.

در حمل و نقل ترکیبی حمل و جابجایی کالاها در چند مرحله و با استفاده از وسایل مختلف انجام می شود اما برای هر بخش از مسیر معمولا قرارداد جداگانه ای میان صاحب کالا و متصدی همان بخش منعقد می گردد. در این حالت مسئولیت هر متصدی محدود به همان بخشی از مسیر است که کالا را حمل می کند و در صورت بروز خسارت، تعیین محل دقیق آسیب و مسئول مربوطه اهمیت زیادی پیدا می کند.

در مقابل حمل و نقل چندوجهی بر پایه یک قرارداد واحد شکل می گیرد که کل مسیر از مبدأ تا مقصد نهایی را پوشش می دهد؛ حتی اگر چند شیوه حمل مختلف در طول مسیر به کار گرفته شود.

در این روش یک متصدی اصلی به عنوان مسئول کل عملیات شناخته می شود و پاسخگویی کامل در برابر صاحب کالا را بر عهده دارد. همین موضوع باعث می شود که حمل و نقل چندوجهی از نظر حقوقی ساده تر، شفاف تر و برای صاحبان کالا کم ریسک تر باشد؛ هرچند عمدتا هزینه آن نسبت به حمل و نقل ترکیبی کمی بالاتر است.

جمع بندی

حمل‌ و نقل ترکیبی به‌ عنوان یکی از کارآمدترین راهکارهای لجستیکی نقش مهمی در کاهش هزینه‌ ها، دور زدن محدودیت ها و بهینه‌ سازی زنجیره تأمین ایفا می‌ کند.

به طور کلی استفاده هوشمندانه از چند شیوه حمل‌ و نقل این امکان را فراهم می‌ سازد تا مزایای هر روش به‌ صورت هم‌ زمان به‌کار گرفته شود و محدودیت‌ های پیش روی در روند حمل و نقل کاهش یابد.

نکته مهم اینکه موفقیت در حمل‌ و نقل ترکیبی نیازمند انتخاب مسیر مناسب، زیرساخت کارآمد، هماهنگی دقیق میان بخش‌ها و مدیریت صحیح زمان و هزینه می باشد و لازم است که همه این موارد را مد نظر قرار دهید.